၂၀ ရာစုစာေပလႈပ္ရွားမႈမ်ား
===================
ေနာင္ခ်ိဳသစ္

ေမာ္ဒန္၀ါဒ
(Modernism)

လႈပ္ရွားမႈအစ - ၁၉၀၀

 "၁၉၁၀ ဒီဇင္ဘာလမွာ၊ ဒါမွမဟုတ္ အဲဒီလေလာက္မွာ လူသားသ ဘာ၀ဟာ ေျပာင္းလဲသြားခဲ့တယ္"။  ဒီစာေၾကာင္းကို ေရးသားခဲ့သူကေတာ့ တ ျခားသူမဟုတ္ဘူး။ ထင္ရွားတဲ့ေမာ္ဒန္စာေရးဆရာမ ဗာဂ်ီးနီးယား၀ုဖ္ပဲ။ သူမ ဟာ ၁၉၂၄ ခုႏွစ္ Mrs. Bennett and Mrs. Brown }ဆိုတဲ့အက္ေဆးတစ္ ပုဒ္မွာ ေရးသြားခဲ့တာပဲ ျဖစ္တယ္။ ဆက္လက္ၿပီး ၀ုဖ္က "လူသားဆက္ဆံေရး ေတြအားလံုးဟာ ေရြ႕လ်ားသြားတယ္၊ လူသားဆက္ဆံေရးေတြ ေျပာင္းလဲသြား တာနဲ႔တစ္ခ်ိန္တည္းမွာပဲဘာသာေရး၊ အျပဳအမူ၊ ႏုိင္ငံေရးနဲ႔ စာေပမွာပါ လိုက္ပါ ေျပာင္းလဲသြားတယ္"လို႔ ေရးသားခဲ့တယ္။ ဒီလို ရည္ရြယ္ခ်က္ပါပါနဲ႔ လံႈ႔ေဆာ္မႈ သက္၀င္တဲ့ ထုတ္ေဖာ္ေရးသားခ်က္ဟာ အဲဒီေခတ္ရဲ႕ ထင္ရွားတဲ့၀ိေသသတစ္ ရပ္ကို ထုတ္ေဖာ္ျပရာမွာ အလကၤာသံုးၿပီးတင္ျပမႈတစ္ရပ္ ျဖစ္ခဲ့တာ။ ဒါေပမဲ့ အ ေနာက္တိုင္းယဥ္ေက်းမႈရဲ႕ တျဖည္းျဖည္းေျပာင္းလဲျဖစ္ထြန္းမႈကို ေလ့လာတဲ့ သူတိုင္းနီးပါးဟာ ၁၉ ရာစုေႏွာင္းပိုင္းမွာ တစ္ခါတစ္ေလ စေပၚလာၿပီး ဒုတိယက မၻာစစ္ကာလတစ္၀ိုက္အထိကို ေအာင္ျမင္ျဖစ္ထြန္းလာတဲ့ အေတြးအေခၚ၊ အ ျပဳအမူနဲ႔ ယဥ္ေက်းမႈဆိုင္ရာထုတ္လုပ္ခ်က္ေတြမွာ သိသာထင္ရွားတဲ့အေျပာင္း အလဲတစ္ရပ္ျဖစ္ေနၿပီဆိုတာကို သိထားဖို႔ လိုအပ္တယ္။ အႏုပညာ၊ နည္းပ ညာ၊ဒႆနပညာ၊ ဒါမွမဟုတ္ လူသားအျပဳအမူပိုင္း ဘယ္လိုအပိုင္းမွာပဲျဖစ္ျဖစ္ ဒီေျပာင္းလဲမႈကို ေယဘုယ်အားျဖင့္ ေမာ္ဒန္၀ါဒရယ္လို႔ တံဆိပ္တပ္ ေခၚေ၀ၚၾက တယ္ဆိုတာေတာ့ ျငင္းမရဘူး။
 ႐ိုမန္တစ္၀ါဒလိုပဲ ေမာ္ဒန္၀ါဒဟာ က်ယ္ျပန္တဲ့စာေပနဲ႔ ယဥ္ေက်းမႈ လႈပ္ရွားမႈတစ္ရပ္ကို ပံုစံထုတ္ထားတာ။ အႏုပညာေတြအားလံုး ကူးလူးယွက္ ႏြယ္ၿပီး က်ယ္ျပန္႔လာကာ ႏုိင္ငံေရးနဲ႔ ဒႆနပညာနယ္ပယ္ထိ ဖိတ္လွ်ံစီး၀င္ လာတဲ့ စာေပနဲ႔ ယဥ္ေက်းမႈလႈပ္ရွားမႈတစ္ရပ္ကို ေျပာခ်င္တာပဲ ျဖစ္တယ္။ ႐ိုမန္ တစ္၀ါဒလိုပဲ ေမာ္ဒန္၀ါဒဟာ အႏုပညာရပ္ေတြ၊ အႏုပညာတစ္ခုခ်င္းစီအေနနဲ႔ ေတာင္ ေဖာ္ထုတ္ျပခ်က္ေတြက ကြဲလြဲတယ္။ ေမာ္ဒန္၀ါဒ ေပၚေပါက္ထြန္းကား တဲ့ကာလဟာ အျငင္းပြားစရာရွိေပမယ့္ ပညာရွင္တခ်ိဳ႕ကေတာ့ ၁၈၆၀ မတိုင္ ခင္ ဇာစ္ျမစ္တည္တယ္လို႔ ေဖာ္ထုတ္ၿပီး ဒုတိယကမၻာစစ္မွာေတာ့့ လႈပ္ရွားမႈရဲ႕ အထြတ္အထိပ္ကာလ အဆံုးသတ္တယ္လို႔ ေယဘုယ် ယူဆၾကတယ္။ ေမာ္ ဒန္အႏုပညာဟာ ဥေရာပရဲ႕ ၿမိဳ႕ ႀကီးေတြကေန စတင္တယ္၊ အဓိကကေတာ့ လန္ဒန္၊ မီလန္၊ ဘာလင္၊ စိန္႔ပီတာစဘတ္နဲ႔ အထူးသျဖင့္ ပါရီမွာပဲ။  ပထမကမၻာ စစ္ၿပီးတဲ့ေနာက္မွာ အေမရိကန္နဲ႔ ေတာင္အေမရိကဘက္ကို ျပန္႔ႏံွ႔သြားတာ။ ၁၉၄၀ ျပည့္ႏွစ္ေလာက္မွာ ေမာ္ဒန္၀ါဒဟာ အေမရိကန္နဲ႔ဥေရာပအကယ္ဒမစ္ အသိုင္းအ၀ိုင္းတစ္ရပ္လံုးမွာ လႊမ္းမိုးေနရာယူထားၿပီး ျဖစ္ေနခဲ့တယ္။  ၁၉၆၀ ျပည့္ႏွစ္မွာေတာ့ အဲဒီေနရာေတြမွာပဲ ေမာ္ဒန္၀ါဒဟာ အေျခတည္စျပဳလာတဲ့ ပို႔စ္ေမာ္ဒန္၀ါဒရဲ႕ စိန္ေခၚမႈကို ခံလာခဲ့ရတာပါ။
 ၁၉ရာစုေႏွာင္းပိုင္း အလွ်င္အျမန္ေျပာင္းလဲသြားတဲ့နည္းပညာထဲက ေန ေမာ္ဒန္၀ါဒဟာ ဇာစ္ျမစ္တြယ္ခဲ့တာ ျဖစ္တယ္၊ ဒါ့အျပင္ အဲဒီရာစုႏွစ္ေႏွာင္း ပိုင္း အထင္ကရေတြးေခၚပညာရွင္ေတြျဖစ္တဲ့ ဖရြိဳက္၊ မာ့က္စ္၊ ဒါ၀င္နဲ႔ နိေရွးတို႔ ရဲ႕ သီအိုရီေတြထဲကေန အေျခတည္ေပါက္ဖြားလာတယ္လို႔လည္း ဆိုႏုိင္တယ္။  ေမာ္ဒန္၀ါဒဟာ စစခ်င္းမွာ ပန္းခ်ီအႏုပညာကို လႊမ္းမိုးခဲ့တာ၊ ေမာ္ဒန္၀ါဒပံုသ ဏၭာန္နဲ႔ေရးဆြဲတဲ့ပန္းခ်ီအယူအဆေတြက အင္ပရက္ရွင္နစ္ဇင္၊ က်ဴဘစ္ဇင္ဆို တာေတြပဲ၊ ဒါေပမဲ့ ပထမကမၻာစစ္မတိုင္ခင္ ဆယ္စုႏွစ္ကာလမွာ အက္ဇရာ ေပါင္း၊ ဖိလစ္ပိုမာရီနက္တီ၊ ဂ်ိမ္းစ္ဂြၽိဳက္နဲ႔ အပိုလိုနဲတို႔လို႔ စာေရးဆရာေတြဟာ အျမင္အႏုပညာေတြ တိုးပြားလာမႈကို စာေပထဲ ထည့္၀င္တည္ေဆာက္ၾကည့္ ၾကတယ္။ ပံုသဏၭာန္ပိုင္းတည္ေဆာက္ခ်က္ျဖစ္တဲ့ ေမာ္ဒန္တက္ခနိေတြဟာ ၁၉၃၀ ျပည့္ႏွစ္ေႏွာင္းပိုင္းေလာက္မွာ ေပၚျပဴလာအေရးအသားေတြထဲ စီးေျမာ ၀င္လာခဲ့ၿပီး စံပံုစံအေရးအသားရယ္လို႔ ျဖစ္လာခဲ့တာ။ အဲဒီတက္ခနိေတြက သိ စိတ္အလွ်င္အတိုင္းထင္ဟပ္ေရးသားျခင္း(stream-of-consciousness) နဲ႔  တိုက္႐ိုက္မေဖာ္ၫႊန္းျခင္း (allusiveness) ဆိုတာပဲ ျဖစ္တယ္။
 လူ႔အဖြဲ႕အစည္းရဲ႕ ပ်က္စီးယိုယြင္းမႈနဲ႔ အဓိပၸာယ္မဲ့မႈထဲကို တရွိန္ထိုး တိုး၀င္လာတဲ့ေျခလွမ္းကို ေမာ္ဒန္လႈပ္ရွားမႈက အဓိကထားတယ္။ ၁၈၀၀ ျပည့္ ႏွစ္ေႏွာင္းပိုင္းမွာ လူ႔အဖြဲ႕အစည္းရဲ႕ ေရရာေသခ်ာမႈေတြ ေမွးမွိန္လာတယ္။ မာ့က္စ္က လူမႈေရးဆိုင္ရာအတန္းအစားဆိုတာကို ဖန္တီးၾကတယ္၊ အဲဒီအရာ  ဟာ လူ႔အဖြဲ႕အစည္းရဲ႕ ပင္ကိုရွိရင္းစြဲအမ်ိဳးအစားမဟုတ္ဘူးရယ္လို႔ ဆိုတယ္။ ဖ ရြိဳက္ကလည္း လူသားရဲ႕ တစ္သီးပုဂၢလသဘာ၀ကို  ေမြးရာပါလိင္ရဲ႕ ေမာင္းႏွင္ အားတစ္ရပ္အျဖစ္ ေလွ်ာ့ခ်ပစ္လိုက္တယ္။ ဒီလိုပဲ ကမၻာေျမႀကီးဟာ ခရစ္ယာန္ သမၼာက်မ္းစာေပၚ အေျခခံတြက္ခ်က္မႈထက္ အမ်ားႀကီး သက္တမ္းပိုရင့္တယ္ ဆိုတာကို ျပတဲ့ ေက်ာက္ျဖစ္႐ုပ္ၾကြင္းသက္ေသကို ဒါ၀င္က ထုတ္ျပတယ္။ နိ ေရွးကေတာ့ လူသားရဲ႕ အနက္႐ိႈင္းဆံုးထဲမွာ အျမစ္တြယ္ေနတဲ့ က်င့္၀တ္ဆုိင္ ရာနိယာမေတြဟာ တည္ေဆာက္ခ်က္ေတြသာသာပဲ ျဖစ္တယ္ဆုိတာကို ေျပာ လာခဲ့တယ္။ ေမာ္ဒန္၀ါဒီစာေရးဆရာေတြဟာ လူသားမ်ိဳးႏြယ္ရဲ႕ အေျခခံအုတ္ ျမစ္ေတြ တိုက္စားေခ်ဖ်က္ခံလာရၿပီးေနာက္မွာ အဲဒီလူသားဟာ ဘယ္ေနရာမွာ ရပ္တည္မလဲဆိုတဲ့ ျပႆနာရပ္ကို ကိုင္တြယ္ဖို႔ ႀကိဳးပမ္းလာတယ္။ ဒီလိုနဲ႔ ေမာ္ ဒန္၀ါဒီေတြဟာ အတိတ္ရဲ႕ ေျခရာအစအနေတြကို ျပန္ဆန္းစစ္တယ္၊ ၿပီးရင္ ဘယ္အရာက တန္ဖိုးရွိႏုိင္သလဲ၊ ဘယ္အရာက လူ႔အဖြဲ႕အစည္းအသစ္တည္ ေဆာက္ဖို႔အတြက္ ထည့္၀င္ေပးႏုိင္သလဲဆိုတာကိုေရြးထုတ္ၾကတယ္။